Bí ẩn của thời gian
Trả lời câu hỏi “Thời gian là gì?”, từ thế kỉ thứ V, Thánh Augustine, bên thần học lừng danh, đã viết: “Nếu không một ai hỏi, thì tôi biết; nếu tôi muốn giải thích mang lại một người hỏi, thì tôi không biết”. Khi được hỏi Thượng Đế tạo ra vũ trụ và thời gian như thế nào, ông nói, Thượng Đế tạo ra vũ trụ không phải trong thời gian mà cùng với thời gian.
Bạn đang xem: Bí ẩn của thời gian
Không tất cả gì ám ảnh con người hơn thời gian, đơn giản vì chưng sự sống và loại chết gắn bó với thời gian. Ước mơ trường sinh, khả năng luân hồi, thiên đường và địa ngục, linh hồn bất tử... được sử dụng như những biện pháp thức để vượt qua nỗi sợ hãi trước thời gian. Cùng thật lạ lùng, mặc đến những bước tiến khổng lồ của khoa học, nhận thức của chúng ta về thời gian chưa vượt qua Thánh Augustine mười sáu thế kỉ trước.
Thời gian là gì?
Đối với bên vật lý (thông thường), thời gian là mẫu mà một đồng hồ chính xác đo được. Với đơn vị toán học, đó là không gian một chiều, được xem như là liên tục, nhưng bao gồm thể được phân thành các “thời khắc”, giống như từng tấm ảnh trong một cuộn phim. Với số đông, thời gian là cái luôn trôi từ thừa khứ qua hiện tại để tới tương lai. Vào thuyết Tương đối, thời gian là chiều thứ tư của vũ trụ, nhưng điều đó không có nghĩa nó đồng nhất với tía chiều ko gian, vì chưng công thức tính khoảng cách không thời gian không giống công thức tính khoảng phương pháp không gian. Sự phân biệt không gian và thời gian là bệ đỡ mang lại quan hệ nhân quả, vốn có vai trò thiết yếu trong vận hành vũ trụ. Mặc dù nhiên, một số bên vật lý tin rằng, ở thang bậc Planck (10-33 centimet và 10-43 giây), là thang bậc nhỏ nhất còn tồn tại ý nghĩa vật lý, gồm thể không khí và thời gian không còn chia tách bóc với nhau.
Ảo giác mẫu thời gian
Hãy khảo sát giải pháp lập luận mà những nhà triết học Hy Lạp cổ Parmenides cùng Zeno, cũng như nhà triết học Anh thế kỉ XIX McTaggart, đã dùng. Giả thuyết Alice hy vọng một Giáng sinh tất cả tuyết, nhưng cô thất vọng vì chưng hôm đó trời mưa; tuy nhiên hôm sau cô vui bởi vì trời đổ tuyết. Ta gồm thể đặt mối liên hệ giữa loại thời gian với trạng thái tinh thần của cô gái như sau:
Ngày 23-12: Alice hy vọng ngày Giáng sinh bao gồm tuyết.
Ngày 24-12: Alice thất vọng vì trời mưa.
Ngày 25-12: Alice vui vì trời đang đổ tuyết.
Trong tế bào tả trên, không có gì vận động xuất xắc biến đổi cả, đó chỉ là trạng thái cụ thể của thế giới tại những ngày khác biệt (mà ta gọi là chuỗi sự kiện A) cùng trạng thái tinh thần của Alice tương quan với bọn chúng (ta gọi là chuỗi sự kiện B).
Xem thêm: Series Trọn Đời Bên Em Của Lý Hải Có Bao Nhiêu Phần, Trọn Đời Bên Em 1 & 2
Rõ ràng là từng chuỗi sự kiện tế bào tả chân xác hiện thực, đồng thời chúng lại mâu thuẫn nhau. Chẳng hạn, sự kiện “Alice thất vọng” ban đầu ở thời tương lai, sau đó ở thời hiện tại, rồi trở thành vượt khứ. Nhưng thừa khứ, hiện tại và tương lai là các phạm trù loại trừ nhau, vậy tại sao một sự kiện đơn nhất lại tất cả thuộc tính của cả ba? McTaggart cần sử dụng nghịch lý đó để xem thời gian không tồn tại thật. Mặc dù phần lớn giới vật lý đặt vấn đề không nhiều nghiêm trọng hơn: dòng thời gian không có thật, nhưng bản thân thời gian thì tất cả thật, giống như ko gian.
Mũi thương hiệu thời gian
Ảo giác chiếc thời gian liên quan với khái niệm mũi thương hiệu thời gian. Tuy bác bỏ bỏ dòng thời gian, nhưng giới vật lý chấp nhận mũi tên thời gian (chỉ hướng từ quá khứ qua hiện tại tới tương lai), cũng như coi việc phân biệt “quá khứ” với “tương lai” là gồm cơ sở vật lý. Hawking đã luận giải rất sâu sắc vấn đề này trong tác phẩm Lược sử thời gian: Từ vụ nổ lớn tới lỗ đen, xuất bản từ 1988.
Nói chung, các sự biến vũ trụ sắp xếp theo thứ tự một chiều. Như gương rơi xuống sàn sẽ vỡ thành từng mảnh, còn quy trình ngược lại – các mảnh vỡ từ sàn cất cánh lên ghép lại thành gương – chưa từng xẩy ra. Đó là bằng chứng trực tiếp và rõ ràng của nguyên lý hai nhiệt động học, mang lại rằng độ mất trật tự (entropy) của một hệ cô lập luôn tăng. Gương vỡ mất trật tự hơn, bao gồm entropy lớn hơn, nên quy trình “gương vỡ lại lành” không thể xẩy ra. Đối với bé người, thời gian tâm lý cũng trôi từ vượt khứ tới tương lai như thời gian nhiệt động, do các quy trình tâm lý tất cả cơ sở vật chất là các quá trình điện hóa trong bộ óc, mà những phản ứng sinh học cũng tuân theo những qui luật nhiệt động học. Nói phương pháp khác, nhị mũi tên thời gian nhiệt động và tâm lý trùng nhau. (Hawking còn chứng minh mũi thương hiệu vũ trụ giãn nở sau Big Bang cũng chỉ hướng như thế; tuy vậy ta bao gồm thể bỏ qua lập luận này, bởi vì khi vũ trụ co lại (ngược với giãn nở), mũi tên cũng ko đổi chiều. Điều đó chứng tỏ việc gắn mũi tên thời gian với sự giãn nở gồm thể ko xác đáng).
Chính vì “gương vỡ ko lành” mà có sự bất đối xứng giữa vượt khứ cùng tương lai theo trục thời gian. Mũi thương hiệu thời gian hình tượng hóa sự bất đối xứng của thế giới theo thời gian, chứ ko phải sự bất đối xứng của cái thời gian. Mũi tên thời gian chỉ hướng về tương lai. Nhưng điều đó không tồn tại nghĩa nó cất cánh về tương lai; giống như kim la bàn luôn chỉ phương bắc, nhưng không chạy về phương bắc. Cả hai mũi tên đều hình tượng hóa sự bất đối xứng, chứ không phải vận động hay sự biến dịch. Như vậy mũi thương hiệu thời gian chỉ ra sự bất đối xứng vào thời gian, chứ không phải sự bất đối xứng của cái thời gian. Và các khái niệm “quá khứ” cùng “tương lai” trong thời gian cũng giống như khái niệm “phía trên” với “phía dưới” trong không gian. Tương quan tiền giữa chúng tùy thuộc vào hệ qui chiếu, vào bản chất thế giới vật chất xung quanh. Chẳng hạn, với người Việt Nam, cảm nhận “phía trên” gồm thể ngược 180o với cảm nhận của người Mỹ phía bên đó địa cầu.
Nói phương pháp khác, sự bất đối xứng theo thời gian là một thuộc tính của các trạng thái vũ trụ, chứ không phải là thuộc tính của bản thân thời gian. Với trong vũ trụ, chỉ người quan sát gồm ý thức mới ghi nhận được “dòng thời gian” (khi ta ngủ, tức ở trạng thái dưới ý thức, ý niệm chiếc thời gian hoàn toàn biến mất). Đồng hồ cũng không đo cái thời gian, nhưng chỉ đo khoảng phương pháp thời gian giữa những sự kiện. Vì chưng thế có thể mẫu thời gian là đặc điểm chủ quan trong tâm địa trí con người, chứ ko phải là thuộc tính một cách khách quan của vũ trụ.
