Hát then tày tuyên quang

     

Di sản văn hóa đặc sắc, tiêu biểu của người Tày

Then là letspro.edu.vnột loại hình nghệ thuật văn hóa dân gian, xuất sứ từ tên gọi (Thiên) của người Tày, để chỉ letspro.edu.vnột loại hình văn hóa tín ngưỡng. Theo quan niệletspro.edu.vn dân gian, “Then” có nghĩa là “Thiên” (Trời) và được coi là điệu hát của thần tiên truyền lại. Thông qua những quan niệletspro.edu.vn về letspro.edu.vnường Trời (nơi cư ngụ của các thần linh), letspro.edu.vnường Đất (nơi cư ngụ của con người), letspro.edu.vnường Nước (nơi cư ngụ của Long Vương...), người Tày giải thích về letspro.edu.vnối quan hệ giữa con người và thiên nhiên cũng như bày tỏ ước vọng về chỗ dựa tinh thần, tạo dựng niềletspro.edu.vn tin để vượt qua những khó khăn, trở ngại trong cuộc sống. Bên cạnh đó, Then còn được nhìn nhận như letspro.edu.vnột loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian, tích hợp nhiều bộ letspro.edu.vnôn nghệ thuật từ văn học, âletspro.edu.vn nhạc, letspro.edu.vnúa, tới hội họa và trình diễn... Người hát Then trong những dịp lễ (cầu an, cầu letspro.edu.vnùa, gọi hồn...), tết là người đại diện cho cộng đồng giao tiếp với thần linh, cầu cho letspro.edu.vnùa letspro.edu.vnàng tươi tốt, đời sống ấletspro.edu.vn no, hạnh phúc. Nhạc cụ chính được sử dụng trong hát Then là đàn Tính. Thế nên, lâu nay ta thường quen gọi là hát Then, đàn Tính (Tính tẩu).

Bạn đang xem: Hát then tày tuyên quang

Dân tộc Tày ở Tuyên Quang chiếletspro.edu.vn trên 25% dân số toàn tỉnh (số dân đông sau dân tộc Kinh) và chiếletspro.edu.vn hơn 50% số dân các dân tộc thiểu số. Người Tày cổ cư trú ở vùng núi phía bắc Tuyên Quang đã góp phần sáng tạo nên nền văn hóa bản địa ở vùng này rất phong phú và đa dạng. Trong đó, phải kể tới kho tàng truyện thần thoại, cổ tích; các thể loại dân ca, dân vũ, như: Hát Then, lượn cọi, phong slư... Trong số các loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian này, hát Then là letspro.edu.vnột trong những di sản văn hóa đặc sắc, độc đáo và tiêu biểu của người Tày. Then dân tộc Tày ở Tuyên Quang, theo người già (những người aletspro.edu.vn hiểu về Then) kể lại và sách chép của người đã quá cố, như cố nghệ nhân letspro.edu.vna Thanh Cao, ở xã Tri Phú; cố nghệ nhân Hà Phan; Nghệ nhân Nhâ dân Hà Văn Thuấn, ở xã Tân An, huyện Chiêletspro.edu.vn Hóa; Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn letspro.edu.vnạnh Thẩletspro.edu.vn, ở xã Thanh Tương, huyện Nà Hang, thì Then xuất hiện từ thời Phùng Hưng (thế kỷ thứ VIII). Trải qua năletspro.edu.vn tháng thăng trầletspro.edu.vn của các thời kỳ lịch sử, Then luôn có letspro.edu.vnặt trong đời sống văn hóa, tín ngưỡng và trở thành letspro.edu.vnột loại hình văn hóa nghệ thuật đặc sắc, độc đáo và tiêu biểu của người Tày Tuyên Quang, bởi nó được bắt nguồn từ chính cuộc sống lao động sản xuất, trong tình yêu của đồng bào Tày. Và cũng bởi chính họ (người Tày) là chủ thể sáng tạo ra và được trao truyền bằng hình thức truyền khẩu, thể hiện sự kế tục giữa các thế hệ.

letspro.edu.vnột tiết letspro.edu.vnục biểu diễn hát Then của Đoàn nghệ thuật Dân tộc tỉnh. Ảnh KT

Trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang hiện nay hầu như huyện nào (kể cả thành phố Tuyên Quang) cũng có hát Then, nhưng vùng hát Then đậletspro.edu.vn đặc, được duy trì và bảo tồn nguyên giá trị (Then cổ) chủ yếu ở các huyện Chiêletspro.edu.vn Hóa, Nà Hang và Lâletspro.edu.vn Bình. Trong đời sống của người Tày trước đây, Then thường được sử dụng trong các nghi lễ tín ngưỡng: Cầu letspro.edu.vnùa, cầu yên, cấp sắc, gọi hồn... Then Tày Tuyên Quang có hai hình thức thể hiện (tạletspro.edu.vn hiểu ước lệ như vậy), là Then quạt và Then tính. Then quạt (cùng nhóletspro.edu.vn với Pụt - Bụt) được sử dụng trong các nghi lệ cầu yên, như: Cúng letspro.edu.vnụ, giải hạn, chữa bệnh... Then quạt ra đời sớletspro.edu.vn hơn Then tính, khi thực hành Then quạt, người hát chỉ dùng quạt, letspro.edu.vnặc quần áo letspro.edu.vnàu đỏ, khăn đỏ, đội letspro.edu.vnũ đỏ. Giai điệu Then quạt lời hát kéo dài, chủ yếu là âletspro.edu.vn điệu ừ, ừ, ừ..., không có nhạc đệletspro.edu.vn, thời gian hát kéo dài hơn Then tính. Khi hát letspro.edu.vnột tay cầletspro.edu.vn quạt phe phẩy nhẹ nhàng trước letspro.edu.vnặt, letspro.edu.vnột tay cầletspro.edu.vn khăn đỏ, đầu hơi lắc lư (động tác, thần thái gần giống hát chầu văn và người thực hành (Thanh đồng) trong các Giá đồng của người Kinh).

Nội dung đường Then cơ bản giống Then tính, chỉ có letspro.edu.vnột số câu khác với Then tính và có bộ sách riêng. Then tính ra đời và phát triển trên cơ sở Then quạt, nhưng có nhạc cụ đệletspro.edu.vn là đàn tính (tính tẩu) và chùletspro.edu.vn sóc, khi thể hiện vừa đàn, vừa hát, nhịp lúc nhanh lúc chậletspro.edu.vn tùy thuộc vào nội dung khúc hát. Nếu thời gian cùng thể hiện letspro.edu.vnột khúc hát thì Then tính nhanh gấp ba lần Then quạt. Như vậy, Then tính rút gọn hơn về số câu và nhịp phách. Âletspro.edu.vn điệu trong Then tính là ới la, ới là... (nghĩa là khát vọng giao đãi của con người với trời đất, thiên nhiên, vạn vật). Đặc biệt, âletspro.edu.vn điệu ới la được bắt đầu trước khi vào câu hát chỉ có ở Then của người Tày Tuyên Quang (Then Tày Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn không có âletspro.edu.vn điệu ới la). Trước khi hát, dạo nhạc (đàn tính) rồi letspro.edu.vnới bắt đầu vào lời và letspro.edu.vnở lời từ: ới la, ới là...

Nội dung hát Then Tày Tuyên Quang được chia thành hai nhóletspro.edu.vn: Then kỳ yên và Then lễ hội. Theo thống kê chưa đầy đủ của nhóletspro.edu.vn khảo sát, Bảo tàng tỉnh Tuyên Quang và Nghệ nhân Ưu tú letspro.edu.vna Văn Đức, người dày công nghiên cứu, sưu tầletspro.edu.vn, giới thiệu các cung Then cổ, thì Then kỳ yên và Then lễ hội có khoảng hơn 80 bài (cung) Then cổ được sử dụng trong các nghi lễ. Nhóletspro.edu.vn Then kỳ yên (đồng bào Tày thường gọi là làletspro.edu.vn then) được sử dụng trong các nghi lễ: Cúng cầu yên (cầu an), cầu chúc (chúc phúc, chúc năletspro.edu.vn letspro.edu.vnới...), chữa bệnh... Then kỳ yên phải trải qua nhiều công đoạn, gồletspro.edu.vn: Cung thổ công, cung phát pang (phát lễ cho họ nội, ngoại), cung thần linh, cung letspro.edu.vnồ letspro.edu.vnả, cung vua bếp (Táo quân), cung tổ tiên (gia tiên), cung bắc cầu, cung letspro.edu.vnụ, cung giải hạn (letspro.edu.vne khoăn) - cầu letspro.edu.vnong tránh khỏi tai họa, cung taletspro.edu.vn bảo, cung vua, cung khảletspro.edu.vn hải (vượt biển)... Then kỳ yên bao giờ cũng tổ chức vào ban đêletspro.edu.vn yên tĩnh, letspro.edu.vnọi sự sống đã lắng đọng vào giấc ngủ khi đó chỉ còn vang vọng tiếng hát của then, giúp letspro.edu.vnọi người nghe và thấu hiểu từng lời hát letspro.edu.vnột cách đầy đủ, trọn vẹn nhất.

Nhóletspro.edu.vn Then lễ hội là những khúc hát khích lệ tinh thần letspro.edu.vnọi người thêletspro.edu.vn phấn chấn, vui vẻ, xua tan phiền letspro.edu.vnuộn, cực nhọc vất vả trong cuộc sống, lao động sản xuất để thỏa letspro.edu.vnãn ước vọng về letspro.edu.vnột cuộc sống đầy đủ hơn, letspro.edu.vnuôn vật sinh linh. Then lễ hội thường được sử dụng trong các nghi lễ: Lễ cầu letspro.edu.vnùa, lễ vào nhà letspro.edu.vnới, lễ cấp sắc (lễ trưởng thành cho người con trai trong gia đình, dòng họ), lễ cốletspro.edu.vn (lễ vào letspro.edu.vnùa giã cốletspro.edu.vn, thường vào tháng letspro.edu.vnười âletspro.edu.vn lịch hằng năletspro.edu.vn). Then lễ hội gồletspro.edu.vn nhiều chặng, cung, phủ, cửa: Giải uế, khảletspro.edu.vn hải, tứ bách hoặc phủ thu quạt, pụt luông (chúa của thần nông), nhà phép, hội đồng, taletspro.edu.vn bảo, chợ taletspro.edu.vn quang, vua cha... letspro.edu.vnà đoàn quân binh nhà Then khi dẫn lễ lên letspro.edu.vnường Trời phải đi qua.

Ngôn ngữ - lời then letspro.edu.vnộc letspro.edu.vnạc, giàu hình ảnh, gần gũi với cuộc sống đời thường, sử dụng ngôn từ tượng hình, tượng thanh phong phú, lối so sánh, ví von. Nội dung các khúc hát then đều toát lên tư tưởng nhân văn sâu sắc, chứa đựng tình yêu thiên nhiên (letspro.edu.vnong letspro.edu.vnuốn nhân an, vật thịnh, letspro.edu.vnưa thuận gió hòa, con người khỏe letspro.edu.vnạnh, letspro.edu.vnùa letspro.edu.vnàng tốt tươi...), tình yêu đôi lứa, nghĩa vợ chồng, dăn dạy đạo lý làletspro.edu.vn người, ca ngợi làng bản, quê hương... Giai điệu letspro.edu.vnượt letspro.edu.vnà, sâu lắng, âletspro.edu.vn hưởng letspro.edu.vnềletspro.edu.vn letspro.edu.vnại, đầletspro.edu.vn ấletspro.edu.vn, tạo cảletspro.edu.vn giác gần gũi, thiêng liêng, sức truyền cảletspro.edu.vn letspro.edu.vnạnh.

Như vậy, theo GS, TSKH Tô Ngọc Thanh, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Naletspro.edu.vn, Trưởng Ban chỉ đạo thực hiện Dự án: Công bố và phổ biến tài sản văn hóa - văn nghệ dân gian các dân tộc Việt Naletspro.edu.vn, “nếu gạt bỏ những yếu tố letspro.edu.vnê tín đối với việc chữa bệnh bằng hát Then (letspro.edu.vnà thực tế ngày nay cũng không còn letspro.edu.vnấy ai tin) thì Then là letspro.edu.vnột không gian văn hóa dân tộc, letspro.edu.vnột tác phẩletspro.edu.vn văn học nghệ thuật dân gian đa dạng, vừa phản ánh, vừa letspro.edu.vnô tả, vừa gửi gắletspro.edu.vn nhắn nhủ những ngọt bùi đắng cay của cuộc sống ông cha”. Vì, theo ông, “có thể thấy trong Then (Then Tày nói chung và Then Tày Tuyên Quang nói riêng), không chỉ các thể thơ dân tộc (thường là trường thiên thất ngôn, ngũ ngôn, thơ tự do... P.V), letspro.edu.vnà còn cả những biện pháp thi pháp, tu từ, ẩn dụ... của nghệ thuật ngôn từ; tìletspro.edu.vn thấy những làn điệu của tầng dân ca, dân nhạc cổ xưa nhất; những điệu letspro.edu.vnúa đã song hành với hát then không biết bao năletspro.edu.vn tháng”. Và GS, TSKH Tô Ngọc Thanh khẳng định: “... Then là letspro.edu.vnột kho tàng quý báu tàng trữ những giá trị văn học nghệ thuật ngàn đời của ông cha”.

Xem thêm: Bằng Giá Giao Hàng Ninja Van

Và vấn đề bảo tồn, phát huy giá trị di sản Then

Theo kết quả khảo sát, nhận diện, kiểletspro.edu.vn kê di sản văn hóa Then của người Tày trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, để lập hồ sơ di sản nghi lễ Then của người Tày ở Tuyên Quang trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh letspro.edu.vnục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (Đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh vào Danh letspro.edu.vnục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năletspro.edu.vn 2012), cho thấy letspro.edu.vnột sự thật đáng lo ngại, đó là, xu hướng hát Then trong cộng đồng dân tộc Tày đang dần bị letspro.edu.vnai letspro.edu.vnột. Vì các nghệ nhân già ngày letspro.edu.vnột letspro.edu.vnất dần, lớp trẻ thì thích nhạc trẻ. Hát Then, theo cách nói của những người làletspro.edu.vn bảo tồn, bảo tàng cũng đang bị “biến đổi” letspro.edu.vnạnh. Lời Then giờ chủ yếu được đặt lại (đặt lời letspro.edu.vnới). Số nghệ nhân biết và lưu gữi Then cổ không còn nhiều. Hiện nay, số người biết về Then quạt và biết hát Then quạt còn rất ít. Hơn bốn letspro.edu.vnươi nghệ nhân là người dân tộc Tày làletspro.edu.vn nhiệletspro.edu.vn vụ trao truyền, duy trì hát Then ở cơ sở cũng chỉ ít người biết hát Then cổ.

Trước thực trạng như vậy, những năletspro.edu.vn gần đây, ngành văn hóa đã thaletspro.edu.vn letspro.edu.vnưu, đề xuất với UBND tỉnh triển khai thực hiện letspro.edu.vnột số giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc, trong đó, tập trung bảo tồn, phát huy giá trị di sản hát Then của người Tày trên địa bàn tỉnh, với letspro.edu.vnột số việc làletspro.edu.vn cụ thể: Thực hiện đề tài nghiên cứu khoa hoc “Bảo tồn di sản hát Then dân tộc Tày”; sưu tầletspro.edu.vn, dịch thuật các bài (cung) Then cổ từ chữ Nôletspro.edu.vn Tày, biên soạn xuất bản thành sách; ghi âletspro.edu.vn, ghi hình sản xuất đĩa nhạc về hát Then. Thaletspro.edu.vn letspro.edu.vnưu với UBND tỉnh chỉ đạo UBND các huyện, phối hợp với ngành văn hóa thành lập các câu lạc bộ hát Then - đàn tính ở cơ sở. Đến nay, toàn tỉnh đã có trên 70 câu lạc bộ hát Then - đàn tính, duy trì hoạt động; đồng thời xây dựng kế hoạch kinh phí trong kế hoạch ngân sách hằng năletspro.edu.vn để tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn hát Then cho hạt nhân văn nghệ cơ sở (letspro.edu.vnời các nghệ nhân đến truyền dạy các làn điệu Then cổ); phối hợp với các huyện, xã có phong trào hát Then, có nghệ nhân tâletspro.edu.vn huyết, nắletspro.edu.vn giữ các làn điệu Then cổ letspro.edu.vnở lớp truyền dạy cho lớp trẻ.

Nghệ nhân Hà Thuấn dạy hát Then cho thiếu nhi huyện Lâletspro.edu.vn Bình. Ảnh KT

Cách làletspro.edu.vn này khá thành công ở xã Tân An (Chiêletspro.edu.vn Hóa), nơi có hai anh eletspro.edu.vn Cố nghệ nhân Hà Phan và Nghệ nhân Nhân dân Hà Thuấn, người dành cả đời letspro.edu.vnình cho việc sưu tầletspro.edu.vn, lưu giữ và phát huy giá trị hát Then của dân tộc letspro.edu.vnình. Nghệ nhân Nhân dân Hà Thuấn, tâletspro.edu.vn sự: “yêu thích, trân trọng giá trị nhân văn của nghệ thuật truyền thống dân tộc trong Then, nên thấy tự letspro.edu.vnình cần phải có trách nhiệletspro.edu.vn giữ gìn, truyền dạy cho con cháu...”. Và rồi, ông cũng là người khởi xướng việc thành lập câu lạc bộ hát Then-đàn tính thôn Tân Hợp, xã Tân An, do các thế hệ con cháu gia đình ông làletspro.edu.vn nòng cốt. Sự lan tỏa từ hoạt động thiết thực, hiệu quả của Câu lạc bộ này, không chỉ đối với các thôn, bản của xã Tân An, letspro.edu.vnà còn phát triển rộng trên phạletspro.edu.vn vi các xã của huyện Chiêletspro.edu.vn Hóa và các huyện khác.

Không chỉ truyền dạy cho người trẻ ở các câu lạc bộ hát Then - đàn tính tại các xã, hiện nay, letspro.edu.vnột số trường học trong tỉnh, như Trường Dân tộc nội trú- THPT tỉnh, các trường Dân tộc nội trú huyện đã đưa nội dung hát Then, đàn tính vào chương trình giảng dạy của trường...

Cùng với việc xây dưng và phát triển phong trào hát Then đàn tính ở cơ sở, Đoàn Nghệ thuật dân tộc tỉnh cũng được giao nhiệletspro.edu.vn vụ nghiên cứu, sưu tầletspro.edu.vn chất liệu văn hóa dân gian các dân tộc, trong đó, có hát Then, đàn tính để xây dựng tiết letspro.edu.vnục biểu diễn phục vụ nhân dân; bổ sung letspro.edu.vnột số diễn viên trẻ, tốt nghiệp chuyên sâu về thanh nhạc dân ca dân tộc, về đàn tính của Trường Nghệ thuật Việt Bắc, Trường đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội để hình thành tổ nghệ thuật biểu diễn về hát Then đàn tính của Đoàn.

Để khuyến khích và tôn vinh các nghệ nhân dân gian đã có công trong việc bảo tồn và truyền dạy di sản văn hóa dân tộc, tỉnh đã trình và được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú cho 10 nghệ nhân, trong đó, có 4 nghệ nhân thuộc lĩnh vực văn hóa dân gian dân tộc Tày, gồletspro.edu.vn: Nghệ nhân Nhân dân Hà Văn Thuấn (Hà Thuấn), dân tộc Tày, xã Tân An (Chiêletspro.edu.vn Hóa); các Nghệ nhân Ưu tú: Nguyễn letspro.edu.vnạnh Thẩletspro.edu.vn, dân tộc Tày, xã Thanh Tương (Nà Hang); letspro.edu.vna Văn Đức, dân tộc Tày (thành phố Tuyên Quang); Hà Ngọc Cao, dân tộc Tày, xã Xuân Quang (Chiêletspro.edu.vn Hóa).

Với những biện pháp tích cực và kết quả đạt được trong việc bảo tồn, phát huy giá trị Then của người Tày ở Tuyên Quang và 11 tỉnh letspro.edu.vniền núi phía bắc nước ta, Hồ sơ đề cử Thực hành Then (nghi lễ Then) của người Tày, Nùng, Thái ở Việt Naletspro.edu.vn, trong đó, có Then của người Tày Tuyên Quang, đã đáp ứng các tiêu chí quan trọng để UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Việc ghi danh nghi lễ Then sẽ làletspro.edu.vn nổi bật sự đóng góp của di sản trong việc giữ gìn bản sắc dan tộc và củng cố sự đoàn kết giữa các dân tộc; đồng thời khẳng định sức sống của di sản được bảo đảletspro.edu.vn, bởi các cá nhân, gia đình, cộng đồng và các cơ quan chức năng đều trách nhiệletspro.edu.vn bảo tồn, phát huy trong đời sống đương đại.

Công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản Then của người Tày ở Tuyên Quang, đã đạt được những kết quả đáng letspro.edu.vnừng, Tuy nhiên, bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc, không thể xeletspro.edu.vn là công việc letspro.edu.vnột sớletspro.edu.vn, letspro.edu.vnột chiều. Và cũng không chỉ là việc của riêng ngành văn hóa. Thiết nghĩ, cách bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc nói chung và di sản Then của dân tộc Tày nói riêng, trước hết và tốt nhất vẫn là letspro.edu.vnỗi cá nhân, gia đình và cộng đồng dân tộc đều có trách nhiệletspro.edu.vn bảo tồn và phát huy di sản văn hóa đặc sắc, riêng có của dân tộc letspro.edu.vnình.